Na terenie dawnej Żmudzi, między Szawlami a Telszami, nad rzeką Wyrwitą leżą Birżyniany (lit. Biržuvėnai) - starodawna osada. O tym, że istniała ona już w czasach pogańskich, świadczy nazwa miejscowego, bijącego tu źródła - Laumės pėda, czyli "stopa Laumy". A Lauma to pogańska bogini lasów i łowów. Mieli tutaj w XIV wieku dwór wielcy książęta litewscy. Z pewnością był on drewniany, niezbyt duży, parterowy, bo takie tylko wtenczas budowano.

Dwór Gorskich w Birżynianach

Pierwszymi znanymi z nazwiska właścicielami Birżynian byli Woynowie herbu Trąby. Ostatnim z Woynów panem na tych włościach był Władysław, podczaszy grodzki, który w 1670 roku sprzedał te dobra ciwunowi twerskiemu, Mikołajowi Gorskiemu (1620-?) z Góry herbu Nałęcz, właścicielowi leżących po sąsiedzku Berżan. Odtąd przez bez mała 250 lat birżyniański majątek należał do Gorskich, którzy przybyli na Żmudź z Korony w roku 1588. Po Mikołaju Gorskim odziedziczył Birżyniany jego syn Rafał Jan (1650-?), następnie jego wnuk Antoni Andrzej (1680-1736), starosta botocki, żonaty z Krystyną Kunegundą Billewiczówną, a po nim prawnuk Mikołaja, a syn Antoniego Andrzeja, Michał Jan (1717-1776), kasztelan żmudzki. Ożenił się on po raz pierwszy w styczniu 1738 roku z Teresą Nagurską (1710-1752), z którą miał czterech synów i trzy córki. Po raz drugi ślub wziął w listopadzie 1753 roku z Marianą Reginą Woynówną (1720-1770), która urodziła mu syna Leona i trzy córki. Po 1770 roku poślubił jeszcze Rachelę z Pietkiewiczów, ale nie miał już z nią dzieci.

Michał Jan Gorski (1717-1776), kasztelan żmudzki	Marianna Regina z Woynów Gorska (1731-1767), trzecia żona Michała Jana Gorskiego

 Michał Jan Gorski po zawarciu drugiego małżeństwa wzniósł w Birżynianach nowy dwór.  Był to budynek drewniany, parterowy, pokryty wysokim, łamanym dachem. Elewacja frontowa miała dziewięć osi, elewacje boczne zaś po pięć. Na skrajnych osiach elewacji ogrodowej zbudowano dwa jednoizbowe alkierze.

Elewacja frontowa dworu

Układ pomieszczeń był dwutraktowy. Duża sień usytuowana została w części centralnej. Na lewo od niej znalazł się w trakcie frontowym bardzo duży salon, na prawo - pokój jadalny. W trakcie ogrodowym urządzono sypialnie i małe saloniki. W tym samym czasie zbudowane zostały dwie oficyny oraz kuchnia w oddzielnym budynku.
Po śmierci Michała Jana Gorskiego Birżyniany odziedziczył jego syn z pierwszego małżeństwa, Ludwik (1749-1815), podstarości rosieński, żonaty po raz pierwszy w 1780 roku z Konstancją Odachowską (1750-?), a po raz drugi w 1790 roku z Kunegundą Karoliną Billewiczówną (1770-1840) herbu Mogiła, posiadający już majątek Berżany. Kolejnym właścicielem Birżynian został syn Ludwika i Konstancji z Odachowskich, Adam Gorski (1787-1850), prezes sądu szawelskiego, żonaty od 1810 roku z Anielą Gobiatówną (1791-1865) herbu Pomian. Małżeństwo to miało dwóch synów: Napoleona Tytusa i Ludwika Józefa. Majątek birżyniański odziedziczył starszy z nich, Napoleon Tytus (1811-1880), marszałek telszewski i szawelski, ożeniony po 1830 roku z Ireną Burbówną (1813-1875) herbu Odyniec, a po raz drugi - po śmierci pierwszej żony - w lipcu 1876 roku z hrabianką Emmą Eweliną Broel-Plater (1852-1898) herbu własnego. To za jego czasów doszło do przebudowy i powiększenia budynku dworskiego w Birżynianach. Podwyższono go o jedną kondygnację i pokryto płaskim dachem dwuspadowym. Przed elewacją frontową postawiono portyk, z czterema drewnianymi słupami, dźwigającymi balkon. Zlikwidowano oba alkierze, a w miejsce lewego dobudowano czteroosiowe skrzydło, pokryte także dachem dwuspadowym, zaburzając w ten sposób symetrię budowli.

Dawna jadalnia

Wnętrze dworu też uległo zmianom. Część sieni przeznaczono na buduar, pokój jadalny podzielono na trzy małe pokoiki mieszkalne, zaś w jego miejsce urządzono dużą jadalnię w trakcie ogrodowym, w przedłużeniu sieni. Na prawo od niej znalazły się kredens i kuchnia oraz dwa pomieszczenia służbowe, zaś na lewo - salonik.

S a l o	n i k

W dobudowanym skrzydle usytuowano pokoje dla stałych mieszkańców dworu i sypialnie dla gości. We wszystkich tych pomieszczeniach podłogi ułożono z płytek parkietowych, większość sufitów była belkowana, na niektórych z nich widniały malowidła wykonane jeszcze przed przebudową dworu.

Kominek	Piec w jadalni

Szczególną urodę prezentowały piece, zbudowane przeważnie z zielonych kafli, ozdobionych herbami Woynów i Gorskich oraz inicjałami kasztelana żmudzkiego, Michała Gorskiego.

Panel dekoracyjny kominka z herbem Nałęcz Gorskich i Trąby Woynów

Umeblowanie salonów było XIX-wieczne, wyróżniały się sprowadzone z Francji i Italii stoły z marmurowymi blatami w różnych kolorach i deseniach. Na ścianach reprezentacyjnych pomieszczeń wisiały obrazy nieznanych nam autorów, wśród których dominowały portrety Gorskich - przedstawicieli co najmniej sześciu pokoleń.

Olimpia Gorska (1790-?) córka Michała i Marianny Gorskich	Ludwik Józef Gorski (1812-1843), syn Adama Jana Antoniego Gorskiego	Maria Aniela Gorska (1837-1915), córka Napoleona Tytusa i Ireny Gorskich	Adam Jan Antoni Gorski (1787-1850) wnuk Michała Jana Gorskiego

Przebywający we dworze goście mogli oglądać różnego rodzaju dzieła sztuki i rzemiosła artystycznego. Do najcenniejszych należała duża kolekcja porcelany miśnieńskiej, pasy słuckie, wymyślnie dekorowana buława Michała Gorskiego, należący niegdyś do Tadeusza Kościuszki pozłacany zegar z brązu, tabakiera z wizerunkiem Emilii Plater i zegarynką grającą "Mazurka Dąbrowskiego", kielich do hostii z wygrawerowanym napisem "Ludwik Gorski ciwun Retowski".
Dworski księgozbiór zawierał takie unikaty, jak Herby rycerstwa polskiego przez Bartosza Paprockiego zebrane i wydane roku pańskiego 1584,  "Kronikę Gwagnina" (Alessandro Guagnini: Kronika Sarmacyey Europskiey, w Ktorey Sie Zamyka krolestwo Polskie ze wszystkiemi Państwy, Xięstwy, y Prowincyami swemi: tudzież też Wielkie Xięstwo Lithew: Ruskie, Pruskie, Zmudzkie, Inflantskie, Moskiewskie, y część Tatarow. Przez Alexandra Gwagnina z Werony ... W Krakowie, w Drukarni Mikołaia Loba, Roku Pańskiego 1611), Statuty Wielkiego Księstwa Litewskiego z XVI wieku.
W rodzinnym archiwum trzymano testamenty Gorskich od XVI do XX wieku, nadania i przywileje królewskie, protokoły z sejmików żmudzkiej szlachty, bardzo bogatą korespondencję, jako Gorscy prowadzili w XVII i XVIII wieku z litewskimi magnatami, odgrywającymi jakąś rolę w życiu politycznym Wielkiego Księstwa Litewskiego. 
Po Napoleonie Tytusie Gorskim Birżyniany odziedziczył jego syn z pierwszego małżeństwa, Wacław Kazimierz (1851-1885), żonaty od 1870 roku z Marią Benisławską z Benisławia (1856-1939) herbu Pobóg. Nie mógł on przekazać majątku swojemu jedynemu synowi, bowiem zmarł on w następnym roku po urodzeniu. Po pewnym czasie, na skutek jakiś uzgodnień rodzinnych, birżyniańskie włości przejęła Anna Gorska (1878-1959), córka Napoleona Tytusa i Emmy Eweliny Broel-Plater, zamężna za Tomaszem Piotrem Gorskim z Szawkian (1869-1940). Okazało się, iż była ona - do 1940 roku - ostatnią ich prawowitą właścicielką.

Młyn wodny

Po II wojnie światowej dawny majątek Gorskich zamieniono na sowchoz. Zabudowania dworskie, nieużywane zgodnie z przeznaczeniem, szybko uległy dewastacji. We dworze mieściła się szkoła, biblioteka i dom kultury. Po 1990 roku urządzono w nim muzeum etnograficzne. Niestety, w 2004 roku pożar zniszczył w znacznym stopniu budynek dworski. Został on odbudowany dopiero w 2011 roku. W rok po pożarze mieszkająca w Paryżu najmłodsza córka Anny i Tomasza Gorskich, Janina, przekazała plan dworskiego ogrodu, z zaznaczonym miejscem, w którym schowano przed wybuchem wojny rodową porcelanę. Po sześciu godzinach poszukiwań znaleziono 290 porcelanowych naczyń, wykonanych w XIX wieku w saksońskiej manufakturze, 2 posrebrzane wazy do szampana i 4 butelki wina. Cenne znaleziska przekazano do Żmudzkiego Muzeum Diecezjalnego w Worniach (lit. Varniai).
W odbudowanym budynku dworskim mieści się nadal muzeum etnograficzne, prezentujące przedmioty codziennego użytku mieszkańców żmudzkiej wsi, ich stare fotografie rodzinne, modlitewniki, obrazy świętych, ubiory, naczynia ceramiczne, wyroby artystyczne twórców ludowych.

Meble w	stylu epoki

Można tam też obejrzeć dworskie pokoje, umeblowane w stylu epoki, ze świetnie zachowanymi oryginalnymi piecami kaflowymi i kominkami, z wiszącymi na ścianach portretami Gorskich. 

Oficyna

W 2012 roku poddano renowacji wozownię i stajnię z XVIII wieku oraz drewnianą oficynę, w której umieszczono oddział Centrum Informacji Turystycznej na Żmudzi.